## Mga Layunin

1. Matalakay ang mga pangunahing sistema ng pamahalaan at ang kanilang mga katangian.

2. Maunawaan ang papel ng mga mamamayan sa isang sistemang pulitikal.

3. Makilala ang mga epekto ng pamahalaan sa pang-araw-araw na buhay ng mga tao.

Kontekstwalisasyon

Sa ating bansa, mayaman tayo sa iba't ibang uri ng mga sistemang pulitikal, mula sa demokrasya hanggang sa ibang anyo ng pamahalaan. Ang ating kasaysayan ay puno ng mga kwento ng pakikibaka para sa kalayaan at karapatan, at ang mga sistemang ito ang nagbibigay ng balangkas kung paano natin pinamamahalaan ang ating mga komunidad at lipunan. Tayo ay nagiging bahagi ng isang mas malaking larawan na nagbibigay-diin sa ating mga tungkulin bilang mga mamamayan.

Kahalagahan ng Paksa

Para Tandaan!

Demokrasya

Ang demokrasya ay isang sistema ng pamahalaan kung saan ang kapangyarihan ay nasa mga mamamayan. Sa ganitong sistema, may karapatan ang bawat tao na bumoto at pumili ng kanilang mga lider. Sa Pilipinas, ang demokrasya ay naipapakita sa mga halalan kung saan ang mga mamamayan ay may boses sa pagpili ng mga kinatawan sa gobyerno. Ang esensya ng demokrasya ay nakasalalay sa participasyon at pagkakaroon ng kamalayan ng mga mamamayan sa kanilang mga karapatan at responsibilidad.

• Boses ng Mamamayan: Sa demokrasya, ang boses ng mamamayan ang siyang pinakamahalaga. Ang pagkakaroon ng malinaw na impormasyon at edukasyon hinggil sa mga isyu sa lipunan ay mahalaga upang makapag desisyon ng tama.

• Paghahalal: Ang proseso ng halalan ay mahalaga sa demokrasya. Dito, nalalaman ng mga mamamayan ang kapangyarihan ng kanilang boto at kung paano ito nakakaapekto sa kanilang mga buhay.

• Pagkakaroon ng Accountability: Ang mga opisyal ng gobyerno na nahalal ay may pananagutan sa kanilang mga aksyon. Mahalaga ang transparency at responsibilidad upang mapanatili ang tiwala ng mga mamamayan.

Oligarkiya

Ang oligarkiya ay isang sistema ng pamahalaan kung saan ang kapangyarihan ay nasa kamay ng ilang mayayaman at makapangyarihang tao. Sa ganitong sistema, ang mga desisyon ng pamahalaan ay higit na nakabatay sa interes ng mga mayayaman, sa halip na sa kapakanan ng nakararami. Kadalasan, ang oligarkiya ay nagiging hadlang sa pagkakaroon ng tunay na demokrasya sapagkat ang mga karapatang pantao at mga pangangailangan ng mas nakararami ay hindi nabibigyan ng pagpapahalaga.

• Kawalan ng Pantay na Pagkakataon: Sa oligarkiya, madalas na ang mga mayayaman at makapangyarihan lamang ang may kakayahang maka-access sa mga resources at oportunidad, na nagdudulot ng hindi pagkakapantay-pantay sa lipunan.

• Impluwensya sa Desisyon: Ang mga mayayamang oligarko ay kadalasang may impluwensya sa paggawa ng mga batas at patakaran, na nagiging dahilan ng diskriminasyon laban sa mahihirap.

• Pagsugpo ng Kritikal na Boses: Ang mga boses na tutol sa mga oligarkiya ay madalas na pinipigilan, kaya’t mahirap ipahayag ang tunay na saloobin ng nakararami.

Monarkiya

Ang monarkiya ay isang sistema ng pamahalaan kung saan ang isang indibidwal, karaniwang isang hari o reyna, ang namumuno. Ang pamamahala nila ay kadalasang ipinapasa sa susunod na henerasyon. Sa mga bansa na may monarkiya, ang mga mamamayan ay maaaring magkaroon ng limited na kapangyarihan at mga karapatan, na maaaring magdulot ng hindi pantay-pantay sa lipunan. May mga modernong monarkiya na nag-aangkin ng mga democratic reforms, ngunit ang ilang mga aspekto ng tradisyonal na monarkiya ay nananatili pa rin.

• Kahalagahan ng Tradisyon: Ang monarkiya ay may matagal na kasaysayan at ang mga tradisyon nito ay maaaring parehong positibo at negatibo; nagbibigay ito ng pagkakakilanlan at pundasyon ng kultura.

• Sistemang Tagapagmana: Sa monarkiya, ang pamumuno ay kadalasang ibinababa mula sa isang henerasyon tungo sa susunod, na nagiging sanhi ng limitadong pagpili ng mga lider.

• Limitadong Partisipasyon: Sa ilang monarkiya, ang mga regular na mamamayan ay may limitadong pagkakataon na makilahok sa mga usaping pampulitika.

Praktikal na Aplikasyon

• Paglahok sa mga Halalan: Ang pagiging aktibong botante ay nagbibigay-daan sa iyo upang maipahayag ang iyong saloobin at boses sa mga mahahalagang isyu na maaaring makaapekto sa iyong buhay.

• Pagsusuri ng mga Patakaran: Mahalaga ang pagsusuri ng mga patakaran ng gobyerno, upang malaman kung paano sila nakakaapekto sa iyong komunidad at kung ano ang maaari mong gawin upang makilahok sa pagbabagong kinakailangan.

• Pagbuo ng mga Organisasyon: Ang pagbuo o pagsali sa mga non-government organizations (NGOs) o komite na nagtataguyod ng mga karapatan ng mamamayan ay isang magandang halimbawa ng praktikal na aplikasyon ng pag-unawa sa mga sistemang pulitikal.

Mga Susing Termino

• Demokrasya: Isang sistema ng pamahalaan na nakabatay sa kapangyarihan ng mga mamamayan na bumoto at makilahok sa politika.

• Oligarkiya: Isang anyo ng pamahalaan kung saan ang iilang tao lamang ang may kapangyarihan at nagdidikta ng mga desisyon para sa nakararami.

• Monarkiya: Isang sistema ng pamahalaan na pinamumunuan ng isang hari o reyna, kung saan ang pamumuno ay kadalasang minamana.

Mga Tanong para sa Pagninilay

• Paano nagiging epekto sa iyong buhay ang mga sistemang pulitikal na nakikilala mo? Ano ang mga paraan na maaari mong ipahayag ang iyong boses?

• Sa iyong palagay, ano ang mga paraan upang mapalakas ang demokrasya sa iyong komunidad?

• Mahalaga ba ang pagkakaroon ng boses sa mga desisyon ng gobyerno? Bakit?

Make Your Voice Heard!

Sa hamong ito, gagawa ka ng isang maikling video o vlog na naglalarawan ng isang isyu sa iyong komunidad at kung paano ito naiimpluwensyahan ng ating sistema ng pamahalaan. Itampok ang mga hakbang kung paano makakapagpahayag ang mga mamamayan, at paano ito makakatulong sa paglikha ng positibong pagbabago.

Mga Tagubilin

• Magtakda ng isang isyu na mahalaga sa iyong komunidad.

• Gumawa ng script na naglalarawan sa isyu at ang papel ng mga mamamayan sa pagtugon dito.

• I-record ang iyong sarili habang nagbabahagi ng iyong mensahe at mga suhestiyon para sa pagbabago.

• I-share ang iyong video sa iyong mga kakilala o sa social media at hikayatin silang magbigay ng reaksyon o ideya.